Σκέψεις για την θρηνωδία περί του τέλους της γης,του ανθρώπου και του σύμπαντος.
Κείμενο/Visual Art : Αντώνιος Μερέ
Α.
Σα να ήταν μια απρόσμενη πνευματική δωρεά για τις παράλυτες για δεκαετίες ιδεολογικές αναζητήσεις, θεωρητικές διαφορές και επιστημονικές αντιπαραθέσεις, η έκρηξη της συζήτησης γύρω από την Ανθρωπόκαινο εποχή. Προσέφερε ξαφνικά νόημα σε ένα ανθρωπισμό που διασώζεται την τελευταία στιγμή μεταδιδόμενος σαν ιός στο σώμα της Γαίας, του ηλιακού συστήματος και του Κόσμου συνολικότερα. Αυτή η λέξη έγινε της μόδας, έδωσε πνοή στις καλλιτεχνικές δημιουργίες και ρεύματα του τέλους του εικοστού και αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα λίγο πριν πεθάνουν στην αδιέξοδη μεταμοντέρνα αυτοαναφορικότητα.
Περιοδικά,συγγραφείς,γκαλερί, μκο,πρότζεκτ σε όλο τον πλανήτη άρχισαν να βομβαρδίζουν με έργα και θεωρίες σχετικά με το τέλος της βιοποικιλότητας, τον τρόμο της Μεγάλης επιτάχυνσης,την επανεμφάνιση της ατομικής εποχής με τους πρόσφατους πολέμους,την ανεξέλεγκτη απειλή προς την ανθρώπινη υγεία από την εξαφάνιση της περιβαλλοντικής αλυσίδας με νέες πανδημίες, την πιθανή αποτυχία της παγκοσμιοποίησης ή την νέα ανάγκη για μια οικολογία που θα μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες τους διαρκώς αυξανόμενου πληθυσμού της γης.
Πλάι σε αυτή την πολύ σημαντική νέα κοινωνική δικτύωση-κινητοποίηση για την υπεράσπιση της Γαίας,της ”αδελφής και μητέρας μας” όπως έφτασε μέχρι και ο Πάπας Φραγκίσκος να χαρακτηρίσει θέλοντας να δώσει ένα καθολικού τύπου υλοζωικό χαρακτήρα στον πλανήτη, ζούμε την έκρηξη του ενδιαφέροντος για την τεχνητή νοημοσύνη,την ρομποτική επανάσταση, τον μετα-ανθρωπισμό και την απόλυτη επικράτηση μελλοντικών σχεδίων για μια τεχνοτοπία σε όλα τα πεδία της ζωής.Στην πραγματικότητα ζούμε σε μια εποχή που για πρώτη φορά το ζητούμενο της αντιπαράθεσης δεν είναι οι θρησκείες,ιδεολογίες ή πολιτισμοί αλλά το πως και που θα υφίσταται το ανθρώπινο γένος στο σχετικά όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Αυτή η αντιπαράθεση,χωρίς να σημαίνει πως δεν αλλάζει πολλές φορές ενδύματα χρησιμοποιημένα από παλαιότερες ιδέες και θεωρίες,σηματοδοτεί μια οριακή εποχή για την αυτοσυνείδηση του σύγχρονου ατόμου καθώς καλείται να διαλέξει ανάμεσα στο να πορευτεί είτε με μηδενικές μεταφυσικές θεωρίες προς ένα υπερχαοτικό μέλλον με άπειρες δυνατότητες για όλους τους τρόπους ύπαρξης, είτε με θεωρίες που με πρόσχημα την υπαρξιακή υπεράσπιση ενός διαλυμένου κόσμου(για τον οποίο υπεύθυνος σε μεγάλο μέρος είναι ο τύπος ανθρώπου που υποστηρίζουν όλοι οι τεθλιμμένοι για την καταστροφή του πλανήτη, ο άνθρωπος της νεωτερικής εποχής, των Φώτων και της Βιομηχανικής Επανάστασης)ουσιαστικά αποτελούν πνευματική πανοπλία του παγκόσμιου συστήματος που ολοκλήρωσε την πορεία εκφυλισμού της ζωής στην Γη με σημαία τον Άνθρωπο και την λογική θρησκεία περί αναγκαιότητας στην υπηρεσία του ωφελιμισμού και ηδονισμού του. Είναι πολύ νωρίς όμως ακόμα να πούμε πως υπάρχουν τελείως διακριτά πνευματικά στρατόπεδα.
Στοχαστές όπως ο Bruno Latour πάρα την πρωταγωνιστική συνεισφορά του σε αυτή την πνευματική ταύτιση ανθρώπου και Γαίας μέσα από τις επεξεργασίες του για το νέο κλιματικό καθεστώς, έδωσε επίσης σημαντικές θεωρητικές εργασίες για την ανεξαρτησία της οντολογίας από τον κλασσικό ανθρωπισμό και κάθε μεταφυσική έννοια απολύτου συνόλου. Ακόμα και οι θεωρητικοί του μετα-ανθρωπισμού μέσα στην φαινομενικά Νιτσεϊκή τους πίστη για μια τεχνολογική επίτευξη του Υπερανθρώπου δεν παύουν να γίνονται απολογητές ενός άλλου τύπου υλοζωισμού των μηχανών και των μηχανισμών που θα τα επιβάλλουν. Συνεπώς είμαστε ακόμα μέσα σε ένα ομιχλώδες τοπίο γύρω από το που και πως θέλει ο καθένας να αξιοποιήσει το καταστροφικό επιφαινόμενο τέλος της Ανθρωπόκαινου εποχής.
Β.
Η αναφορά στην επερχόμενη καταστροφή όλου του πλανητικού συστήματος δεν είναι καινούργια. Δεν ήταν και δεν είναι επίσης όλοι όσοι ασχολήθηκαν με αυτήν ανθρωποκεντρικοί και καταστροφολόγοι.Πολύ πριν τους στοχαστές, συγγραφείς και φιλοσόφους που θεωρούμε καθοριστικούς στο πως προσεγγίζουν το περιβόητο τέλος του υλικού σύμπαντος,οφείλουμε να πούμε πως στο σύνολο τους όλες οι παραδοσιακές θρησκείες καθώς και οι αιρέσεις τους συνιστούν μια αρχαιολογία της γνώσης περί τέλους και καταστροφής δίχως να υποστηρίζουν το τέλος του ανθρώπου ή το τέλος του Όντος.
Θα μπορούσε φυσικά κανείς για το λόγο αυτό να χαρακτηρίσει ως αισιόδοξο ντετερμινισμό τον Αποκαλυπτικό λόγο των θρησκειών,διότι όλες τους μετά την καταστροφή πιστεύουν σε μια νέα αφετηρία,επανεκκίνηση ή αποκατάσταση ή αναγέννηση του Όντος στο ίδιο επίπεδο με την Θεία υπόσταση.Αποκλείουν δηλαδή το τελεσίδικο δράμα της εκμηδένισης δια παντός του κόσμου και του ανθρώπου. Αυτό είναι μια από τις ουσιαστικές διαφορές του τρόπου που αντιμετωπίζουν την έννοια του Τέλους σε σχέση με τους στοχαστές που θέλησαν να δώσουν στον μετά τον μηδενισμό άνθρωπο ένα πολύ πιο ανοικτό και εύθραυστο χαρακτήρα, αγνωστικιστικό ως προς το αν θα μπορέσει να υπάρξει μετά από ένα Κοσμικής τάξεως τέλος.
Όσοι όμως σήμερα υπερασπίζονται μια πιο ανθρώπινη και οικολογικότερη εκδοχή και συνέχεια της ανθρωπόκαινου, μοιάζουν να είναι πλήρως πεπεισμένοι πως ο πλανήτης αυτός είναι η έσχατη προέκταση του φυσικού ρομαντικού ανθρώπου, δίνοντας δυστυχώς όλο το χώρο της πειραματικής ελευθερίας σε αυτούς που αντιμάχονται.Σε αυτή την βάση μπορούν να εξηγηθούν και όλα τα φαινόμενα ενός νέου πνευματισμού, εμπορικού εσωτερισμού και αποκρυφισμού που στην βάση μιας αγωνίας περί τέλους και εξαφάνισης του είδους στηρίζει ψυχικά πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως με ιδέες περί επιστροφής στον εαυτό μέσα από την σύνδεση του με την φύση, το παρελθόν και οτιδήποτε γενικά συνιστά μια βάση, μια ελάχιστη εκδοχή βεβαιότητας.
Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή η αντίθεση συναντάται και στο εσωτερικό του κινήματος του blockchain και των cryptos,metaverse. Από την μία πλευρά η αντικειμενική αντισυστημική και αποκεντρωμενη βάση αυτών των νέων τεχνοκοινωνικών μηχανισμών επιτρέπει την αναζωπύρωση ουτοπιστικών ιδεών και χιλιασμών και από την άλλη μεριά υπάρχουν έντονα στοιχεία διαφοροποίησης προσανατολισμένα στην μετα-ανθρώπινη χρήση αυτών των συστημάτων πάνω σε πιο εξελιγμένες βάσεις που δεν θα περιορίζονται όμως σε ένα νέο κολλεκτιβισμό υπερψηφιακής μορφής.
Αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα στροφή παραμένει προς το παρόν εγκλωβισμένη σε μια ατομική κατανάλωση ευζωίας δίχως να στρέφεται προς βαθύτερες αναζητήσεις για την σύνδεση των προσωπικών μετασχηματισμών με ευρύτερα ερωτήματα που αφορούν το μέλλον,την διαβίωση εντός ή εκτός γης,τις νέες τεχνολογικές επαναστάσεις που θα εκκινήσουν μια νέα εποχή μετά την ανθρωπόκαινο και τις πνευματικές βάσεις που οφείλουν να έχουν αυτές οι μελλοντικές τεχνολογικές επαναστάσεις ώστε να επιταχύνουν ένα πραγματικό άλλο τρόπο ύπαρξης και συνύπαρξης των όντων.
Φυσικά στην εκδοχή του κρυπτοκολλεκτιβισμού παρουσιάζεται πιο πειραματική, πνευματική και με έντονα χαρακτηριστικά μίας αποδοχής του μετα-ανθρώπινου χαρακτήρα του μέλλοντος.Μένει να δούμε πως θα συνεχίσει να εξελίσσεται. Σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου μοιάζει με τους κατοίκους της Πομπηίας. Ξέρει ότι βρίσκεται, ζει δίπλα σε ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί αλλά αρνείται κάθε ριζική μετατόπιση επί της ουσίας, θρηνεί το αναπόφευκτο, υποτάσσεται στο εφήμερο και δεν αντιμάχεται τις αιτίες αλλά τα αποτελέσματα ενός ανθρωπο-οικοσυστήματος που πνέει τα λοίσθια.
Γ.
Αν καταβυθιστούμε στην λογοτεχνία του Χ.Φ.Λάβκραφτ αμέσως θα επικοινωνήσουμε με μια σκέψη που προμηθεύει όλη την μεταγενέστερη λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας με τον τρόμο ενός Εξωτερικού Κόσμου που είναι ασύλληπτος από τον μηχανιστικό ορθολογισμό της ανθρωποκεντρικής φαινομενολογίας.Ο Κόσμος μπορεί να υπάρχει και μετά απο αυτό που για τον άνθρωπο είναι η έννοια-ιδέας της καταστροφής. Η Ηλιακή φρίκη του Ζ.Φ.Λυοτάρ, το επερχόμενο σβήσιμο του ήλιου που δεσπόζει στο έργο μεγάλων οραματιστών όπως στην “Νύχτα” του Ισαάκ Ασίμοφ ή ακόμα και στο πρόσφατο νέο έργο του δημιουργού του Jurassic Park, David Koepp στο μυθιστόρημα ”Aurora”.Όλα μπορεί να σβήσουν, είτε με μία αναπάντεχη ηλιακή καταιγίδα,είτε απο την βασανιστική εξαύλωση του ανθρώπινου πληθυσμού σε υπερθερμενόμενες μητροπόλεις τέρατα, είτε από την αργή εξάντληση του ίδιου του ήλιου και το τελικό πάγωμα του. Το Μηδέν δίχως δεσμά, Nihil Unbound, όπως αναλύει και στο σημαντικό έργο του νέου επιστημονικού μηδενισμού ο Ray Brassier,δεν ετεροκαθορίζεται από την πορεία εξέλιξης του πολιτισμού, επηρεάζεται σαφώς αλλά παραμένει αρχέγονο να θέτει την δημιουργία σε νέες συνθήκες ύπαρξης.
Εδώ,χρησιμοποιώντας παραλλαγμένη μια φράση του Quentin Meillassoux θα λέγαμε για το μέλλον του Ανθρώπου, ότι πιστεύουμε σε αυτό ακριβώς επειδή δεν υπάρχει( η φράση του Meillassoux ”Πιστεύω στο Θεό επειδή δεν υπάρχε騔).Σε αυτό που μας φέρνει μπροστά στην απόλυτη πίστη της απουσίας κάθε φυσικού νόμου περί της πρόβλεψης των πιθανοτήτων για την πορεία του ανθρώπου μετά την καταστροφή του σημερινού του οικοσυστήματος.Ο νόμος της φυσικής των μπιλιάρδων,ο νόμος της ασυμμετρίας,της τυχαιότητας,της μη -δεσμευτικότητας,της κίνησης επί το έργω, της σύγκρουσης , της προσωρινής καταγραφής τροχιών δίχως ίχνη, δεν αναιρεί το παιχνίδι.
Δεν αναιρεί την οντότητα που υφίσταται μόνο όσο παίζει και ποτέ άλλοτε. Είναι σαν την ρίψη του ζαριού του Στεφάν Μαλλαρμέ. Η περιστροφή των πλευρών κάνει τους αριθμούς δυνητικά εφικτούς ενώ στον αέρα παραμένουν απίθανοι όλοι τους.Όμως η ρίψη και η τελική σταθεροποίηση δίνει μόνο έναν αριθμό και αυτός είναι απόλυτος άρχοντας επικαθορισμού της κατάστασης μέχρι το λεπτό εκείνο που το ζάρι θα ξαναπαιχτεί στον αέρα για να δώσει μία νέα γέννηση πιθανοτήτων στην διαδικασία του παιχνιδιού.
Την Ανθρωπόκαινο οφείλουμε να την αντικαταστήσουμε. Έδωσε μια χρυσή ιστορία ανόδου και πτώσης του είδους. Ίσως τελικά ήταν μια μακρά διαδρομή τιμωρίας για την απώλεια της Θείας προγονικότητας μας,ίσως ήταν μία επιβεβαίωση της Δαρβινικής αυτοδημιουργίας ενός είδους σε απίστευτα επίπεδα εξέλιξης.
Το ζήτημα είναι να απαλλαγούμε από την αγωνία του “ποιοι” και “γιατί” είμαστε και να αντιμετωπίσουμε με μία νοσταλγία του μέλλοντος το ερώτημα: Θέλουμε ακόμα αυτό τον κόσμο που τον μετατρέψαμε από τόπο κατοικίας του Είναι σε τόπο αυτοκαταστροφής του; Χρειαζόμαστε αναντίρρητα ως μεταβατική επιβίωση κάθε εφικτή υπεράσπιση της Γαίας και της Οντολογικής της ποικιλίας.Αλλά να το πράξουμε έχοντας στο μυαλό πως η επέκταση της εξέλιξης και οι πιθανότητες να δώσουμε νέους τρόπους ύπαρξης στο δικό μας μέλλον είναι όσο ποτέ εφικτές υλικά και για αυτό όσο ποτέ δύστροπες να αφομοιωθούν πνευματικά.
Το παιχνίδι της ύπαρξης μπορεί να συμβεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Η υιοθέτηση της ενδεχομενικότητας δεν σημαίνει μοιρολατρία και αδιαφορία για το περιβάλλον ζωής ως έχειν.Είναι σίγουρα η πιο δύσκολη διανοητική ενέργεια δεδομένο ότι στηρίζει μια ενδογενή αποδόμηση ως κοσμική αρχή την ίδια ώρα που την εντοπίζει ως πεδίο ευκαιρίας για την μετατροπή κάθε συνθήκης της ύπαρξης.Αυτό ήταν και θα είναι πάντα εκείνο το διανοητικό ”κεφάλαιο” που είναι αδύνατο να απαλλοτριωθεί από οποιοδήποτε σύστημα,ο αόρατος χάρτης ελευθερίας κάθε ατόμου να συντάσσεται με την ελευθερία του Κόσμου χωρίς καμία μεσολάβηση και δεσμό.
