DIMITRIS TZAMOURANIS

μια συνέντευξη για την Ζωγραφική του Προαιώνιου.

Ο Δημήτρης Τζαμουράνης είναι ένας εικαστικός που συνομιλεί με το «Θραύσμα» ως στοχαστής αλλά και ανατόμος των ανθρωπίνων πραγμάτων. Αυτό ακριβώς πράττει με τα έργα του δεκαετίες τώρα, αδιάκοπα αποδομώντας και ξαναχτίζοντας τις εσωτερικές σημειολογικές του γέφυρες με τον κόσμο. Απολαύστε την συζήτηση που ακολουθεί και κυρίως επικοινωνήστε με τα έργα του στο https://dimitristzamouranis.de/

O Δημήτρης Τζαμουράνης γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1967. Σπούδασε ζωγραφική στην Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και συνέχισε τις σπουδές του σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο Universitat der Kunste (UdK) στο Βερολίνο. Το 1995 έλαβε το βραβείο Σπυρόπουλου. Από το 1990 έχει πραγματοποιήσει πάνω από 20 ατομικές εκθέσεις σε γκαλερί και μουσεία ανά την Ευρώπη (Ελλάδα, Γερμανία, Ελβετία, Ισπανία, Πολωνία, Τσεχία,).

Το 2013 πραγματοποιήθηκε αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Φρυσίρα στην Αθήνα. Έχει λάβει μέρος σε πλήθος ομαδικών εκθέσεων, σε μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις και πολιτιστικούς οργανισμούς. Το 2017 συμμετείχε στην documenta 14 στο Κάσελ της Γερμανίας. Έργα του βρίσκονται σε σημαντικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ζει και εργάζεται στο Βερολίνο.

Θ: Βίβλος, Ιερό, Μεταμοντέρνα ταυτότητα. Η ζωγραφική σας μοιάζει να αιωρείται ανάμεσα στην Πίστη και στην Μοναξιά. Τι νοηματοδοτεί το έργο σας περισσότερο τελικά;

DT:Η μελαγχολία νοηματοδοτεί την καλλιτεχνική μου ταυτότητα ! Αλλά ποια είναι η σχέση της τέχνης με την μελαγχολία; Επιτρέψτε μου να κάνω μια σύντομη ιστορική διαδρομή :

Στο δοκίμιο «Φυσικά Προβλήματα», που καταρτίστηκε στην ακαδημία του Αριστοτέλη, τίθεται το ερώτημα: Γιατί οι περισσότεροι δημιουργικοί άνθρωποι είναι μελαγχολικοί; 

Ενώ η μαύρη  χολή στα παλαιότερα γραπτά του Ιπποκράτη θεωρήθηκε αποκλειστικά ως ψυχική ασθένεια, για τον Αριστοτέλη μέσα από το ομοιόμορφο μίγμα με τους άλλους 3 χυμούς του σώματος, η μελαγχολία ερμηνεύεται θετικά και της απονέμονται τα υψηλότερα επιτεύγματα στους πιο διαφορετικούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Ο Πλάτων είχε κάνει διάκριση μεταξύ καλής και κακής μελαγχολιας. Τα υψηλότερα αγαθά δίδονται στον άνθρωπο μέσω της καλής, θεϊκής τρέλας. Η ουσία του μελαγχολικού συνδέεται με την αρχή του μέτρου. Ο μελαγχολικός, ο οποίος είναι ικανός για εξαιρετικά επιτεύγματα λόγω της φύσης του, κινδυνεύει πάντοτε να πέσει σε νοσηρές υπερβολές, με άλλα λόγια: η ιδιοφυία μετατρέπεται  σε τρέλα.

Από τα άπειρα παραδείγματα μελαγχολικής έμπνευσης από την αρχαία μυθολογία θα ξεχώριζα τον μύθο του Ορφέα: 

Ο απελπισμένος ήρωας  κέρδισε την άδεια του Άδη και κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο για να φέρει πίσω τη σύζυγό του στον ζωντανό κόσμο. Υπήρχε μια προϋπόθεση. Ο Ορφέας δεν πρέπει να κοιτάζει πίσω στην Ευρυδίκη μέχρι να φτάσει με ασφάλεια στον κόσμο του φωτός. 

Αλλά δεν μπόρεσε να υπακούσει στην απαγόρευση .

Στα πρώτα Χριστιανικά χρόνια ,ο Απόστολος Παύλος περιγράφει τη μελαγχολία ως θλίψη. Διακρίνεται σε μια κοσμική και μια θεϊκή θλίψη. Η πρώτη είναι η ακία (κοσμική), η άλλη είναι η τριστίτιδα. Η θλίψη είναι μέρος της αναζήτησης του Θεού, είναι η λαχτάρα για τον άλλο.

Η Αναγέννηση είναι η χρυσή εποχή της μελαγχολίας. Ο άνθρωπος γίνεται ένα άτομο, μια μεγαλοφυία, ένας αυτόνομος δημιουργός όλων των καινούργιων πραγμάτων. Η τιμή που πληρώνει είναι ο πόνος της μελαγχολίας.

Τον 16ο αιώνα,η αινιγματική ξυλογραφία του Dürer, Melencolia I επηρέασε την αλληγορική απεικόνιση της μελαγχολίας για πολλές επόμενες εποχές. Το χαρακτικό δημιουργήθηκε κατά τη μετάβαση από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση.

Τα αντικείμενα που βρίσκονται γύρω από τον Άγγελο, ο οποίος εργάζεται με ένα μοχλό σε μια πλάκα συμβολίζουν το τέλος της μεσαιωνικής εποχής και την σύνδεση της επιστήμης και της τέχνης με την Αναγέννηση. 

Εάν παρατηρήσουμε την ιστορία της τέχνης, θα δούμε ότι οι καλλιτέχνες  είχαν ένα λόγο να συνδυάσουν την ομορφιά με το ιερό, σαν αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης ώστε να κατανοήσουμε τον κόσμο που μας περιβάλει. 

Από την Αναγέννηση μέχρι περίπου την απαρχή του 20ο αιώνα, εάν ρωτούσατε έναν Ευρωπαίο πολίτη ποιος είναι ο σκοπός της τέχνης, θα σας απαντούσε, η μίμηση της φύσης με απώτερο σκοπό την υπέρβαση της πραγματικότητας και την αναζήτηση της ομορφιάς. 

Θα μας έλεγε ότι η ομορφιά είναι μια αξία  τόσο σημαντική όσο η αλήθεια και η καλοσύνη. Στον 20ο αιώνα, η μελαγχολία θα μεταλλαχτεί.Το επίκεντρο είναι η κοινωνική μοναξιά. Η απομόνωση του ατόμου από τον εξωτερικό κόσμο. 

Οι ερωτήσεις σχετικά με το νόημα της ζωής, από όπου προερχόμαστε, που πηγαίνουμε και ο θάνατος, πλέον στην εποχή του μοντερνισμού δεν αντανακλώνται. Ο μοντερνισμός εξημέρωσε αυτές τις βεβαιότητες με τις ευλογίες του πολιτισμού, και η κατάθλιψη πήρε την θέση της μελαγχολίας. Στον 20 αιώνα η ομορφιά έπαψε να είναι σημαντική. Ο σκοπός της τέχνης έγινε η παρενόχληση και η κατάργηση των ταμπού. 

Η ομορφιά αντικαταστάθηκε από την πρωτοτυπία σε βάρος κάθε ηθικού κόστους. Κάποιοι καλλιτέχνες στις αρχές του 20 αιώνα υποστήριζαν ότι ο μοντέρνος τρόπος ζωής δεν μπορεί να συνυπάρχει με το ιδεατό της Τέχνης, γι’αυτό πρέπει να αντικατασταθεί με την πραγματικότητα.

Κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου και την εφεύρεση του μεταμοντέρνου, η τέχνη χάνει τη δραστική της ουσία, που είναι το περιεχόμενο και αποδομείται. Έτσι η επαφή του κοινού με την παραδοσιακή ευρωπαϊκή εικονογραφία και η κουλτούρα του βλέμματος καταστρέφονται. 

Ο μυστικισμός επικράτησε και επιβλήθηκε ο φετιχισμος του ακριβού αντικειμένου, κάνοντας τη συναισθηματική προσέγγιση του έργου τεχνης αδύνατη. 

Οι καλλιτέχνες της εποχής μας που ακολουθούν την εξέλιξη του μοντερνισμού στα πλαίσια τις παγκοσμιοποίησης, έχουν ένα πάθος για βεβήλωση του ιερού και απομυθοποίηση της εμπειρίας του έρωτα και του θανάτου δίνοντας έμφαση στο ασήμαντο, απρόσωπο και το άσχημο.

Η φιλόσοφος Ariadne von Schirach στο πρόσφατο βιβλίο της, «η ψυχωτική κοινωνία» αναφέρει ότι οι σύγχρονες κοινωνίες  μας πάσχουν από μια συλλογική ψύχωση. Κανείς έχει την εντύπωση ότι ο κόσμος που ζούμε έχει τρελαθεί και η ίδια αναρωτιέται: και αν είναι πραγματικά αλήθεια;

Τα τελευταία χρόνια και ειδικά κατά την διάρκεια της πανδημίας παρατηρώ μια κατάρρευση του συστήματος αξιών που κατασκευάστηκε τις τελευταίες δεκαετίες.Τα έργα  μερικών καλλιτεχνών, ειδικά των νέων, μαρτυρούν έναν κόσμο που έχει γίνει αδιανόητος. 

Είναι αδιανόητος, γιατί έχει αποδειχθεί από καιρό αφόρητος με τεράστιες αδικίες. Αυτοί οι καλλιτέχνες, ωστόσο, δεν είναι ούτε παθητικοί ούτε παραιτημένοι, αλλά με την τέχνη τους ισχυρίζονται τους εαυτούς τους εναντίον ενός κόσμου της σύγχρονης βιομηχανίας του θεάματος και της δοξασίας του εξατομικευμένου και ακόμα δοξασμένου εγώ.

 Μια τέτοια στρατηγική μπορεί να ονομαστεί δίκαια μελαγχολική!

Θ:

Είναι τόσο ζωντανή η απεικόνιση του Μύθου και της ανθρώπινης ηλικίας στο έργο σας. Θεωρείται πως μπορεί ακόμα η Τέχνη να φέρει κάτι από αθανασία στην εποχή της αέναης ανακύκλωσης ημερομηνιών λήξης ;

DT: Χρειάζομαι τη προσωπική σχέση με τους ανθρώπους που ζωγραφίζω. Η αύρα που εκπέμπουν τα σώματα και η προσωπικότητά τους εμπνέουν τις συνθέσεις των έργων μου. 

Η αναπαραστατική ζωγραφική λόγω της ακινησίας της βασίζεται σε αυτή τη θεατρικότητα της χειρονομίας και της έκφρασης ενός προσώπου για να συνδεθεί συναισθηματικά σαν εικόνα με τον θεατή.

Η θεατρικότητα των κλασσικών ζωγράφων του Ουμανισμού σαν εικαστική γλώσσα έχει αποτυπωθεί στην συλλογική μας πολιτισμική συνείδηση, για παράδειγμα ο Rembrandt ζωγράφισε την μητέρα του γριά με βαθιές ρυτίδες χαραγμένες στο πρόσωπο της.

Σε αυτό το πορτραίτο ο θεατής αντιλαμβάνεται διαφορετικά την ομορφιά ενός προσώπου, που είναι η σάρκα του που γίνεται πνεύμα και επιτρέπει να δούμε την ψυχή που απεικονίζει. 

Οι μεγάλες αλλαγές στην ροή της ζωής, όπως η συνάντηση με τον άλλον, η ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, είναι στιγμές που κατανοούμε το ιερό. Αυτές οι ανθρώπινες ικανότητες κατανόησης και αποτύπωσης της αθανασίας της ψυχής μέσω της ζωγραφικής, των τεχνών γενικότερα, έχουν βαθιές ρίζες. 

Στον δυτικό κόσμο η κοσμογονία του Πυθαγόρα, ο Πλάτων στον Τίμαιο, θέτουν τις βάσεις στην φιλοσοφία και τις τέχνες. Αργότερα με τους νεοπλατωνικούς Πλωτίνο, Πορφύριο και την Υπατία (που την έγδαραν ζωντανή φανατικοί χριστιανοί το 412 μχ. στην Αλεξάνδρεια). Το 529 μχ. ο Ιουστινιανός βάζει ένα τέλος στη νεοπλατωνική ακαδημία στην Αθήνα και ουσιαστικά ο αρχαίος κόσμος εκτοπίζεται από μια δογματική μεσαιωνική κοινωνία.  

Ουμανιστές όπως ο Marsilio Ficino, Pico della Mirandola μεταφράζουν τον Πλάτων, Αριστοτέλη και τους Νεοπλατωνικούς, συμφιλιώνοντας τον αρχαίο κόσμο με τον χριστιανισμό.

Ο Ficino μεταφράζει κατά παραγγελία του ετοιμοθάνατου Cosimo de Medici το αρχαίο  Corpus Hermeticum του Ερμή Τρισμεγίστου, μια ανθολογία από κείμενα για την αθανασία της ψυχής, αστρολογία, κοσμογονία και αλχημεία. 

Η ανατροπή γίνεται με την δραματική πτώση της Πόλης το 1453, όπου φιλόσοφοι όπως ο Γεώργιος Γεμιστός η Πλήθων, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στην Φλωρεντία, μεταφέροντας την αρχαία γνώση μαζί τους δίνοντας έναυσμα για τον ουμανισμό και την Αναγέννηση.

Η αναγέννηση θα επηρεάσει πλήθος καλλιτεχνών και φιλοσόφων για πολλές γενεές έως τον 18ο αιώνα, όπου ο Διαφωτισμός και η Προτεσταντική ηθική, κυρίως στην γερμανόφωνη και αγγλοσαξονική Ευρώπη, εξοστρακίζει την Πλατωνική φιλοσοφία και  προετοιμάζει το έδαφος για την βιομηχανική επανάσταση, τον μοντερνισμό, αλλά και την αποικιοκρατία, ρατσισμό.

Στην σύγχρονη εποχή η τεχνολογία μας έχει δώσει τη δυνατότητα να έχουμε μια καλύτερη ποιότητα υλικής διαβίωσης. Αυτό δε μας κάνει περισσότερο ανθρώπινους όσον αφορά την εμπάθεια και την αγάπη. 

Χωρίς τις ηθικές και πνευματικές αξίες που αντιπροσωπεύουν οι τέχνες, παραμένουμε ευάλωτοι σε ψυχοπαθείς προσωπικότητες που εκμεταλλεύονται τη γνώση της τεχνολογίας για άσκηση εξουσίας.

Θ:Ελλάδα, Γερμανία: Πόσο σημαντική είναι μέσα σας η φωνή, το βίωμα αυτών; Πολεμούν, συνυπάρχουν, στοιχειώνουν το έργο σας αδιόρατα ;

 DT: Ζω και εργάζομαι στο Βερολίνο πάνω από τρεις δεκαετίες. Όταν επισκέφτηκα την πόλη το 1990, δεν είχα κάποιο σχέδιο για να εγκατασταθώ, απλώς προέκυψε. Άλλωστε ανήκω σε μια γενιά που δεν αναγκάστηκε να μεταναστεύσει.

Βρέθηκα στο πλαίσιο μιας πόλης που αναζητά μια νέα ταυτότητα μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και αυτό ήταν συναρπαστικό. 

Παράλληλα όμως κράτησα  δεσμούς, προσωπικούς αλλά και επαγγελματικούς με την Ελλάδα. Έρχομαι συχνά στην Καλαμάτα, έχω και ένα ατελιέ στο Ακρογιάλι Αβίας, όπου μπορώ να δουλέψω. 

Πιστεύω ότι από την στιγμή που γεννιέται κάποιος σε ένα τόπο υπάρχουν εξαρτήσεις και εμπειρίες που δεν μπορεί κανείς να παρακάμψει. 

Με την πάροδο του χρόνου διαμόρφωσα την καλλιτεχνική μου οντότητα και αισθητική λιγότερο η περισσότερο συνεκτικά. 

Σαν καλλιτέχνης μπορεί να έχω αλλάξει, αλλά το χαρακτηριστικό μου στίγμα παραμένει.   

Θ:Κάποτε είπατε ναι στους κινηματογραφικούς πειραματισμούς, γιατί; Θα επιστρέφατε  ξανά ;

Ο λόγος που έκανα αυτούς τους πειραματισμού ήταν κυρίως η ανάγκη να ανανεώσω την ζωγραφική μου, το βίντεο το είδα σαν εργαλείο για να κατανοήσω για παράδειγμα την σχέση κίνησης – ακινησίας.

Η εμπειρία της ζωγραφικής είναι πολυσύνθετη. Εννοιολογικά, η σύνθεση της εικόνας ίσως είναι από πριν δομημένη στον εγκέφαλο του καλλιτέχνη, αλλά πρέπει να γίνει φυσικό αντικείμενο. Το σώμα πρέπει να πειθαρχήσει και να ανταπεξέλθει, μέσω της τεχνικής, για να ενσαρκώσει την ιδέα.

 Για παράδειγμα, αν παρατηρήσει κανείς λεπτομέρειες σε ένα τοπίο του Rembrandt θα διακρίνει ακανόνιστες φόρμες χρώματος. Όμως, στο σύνολό του, ο πίνακας αναπαριστά το χώρο ενός τοπίου. Δηλαδή, το χάος, μέσω της δομής και οργάνωσης, γίνεται αρμονία.

Νομίζω ότι αυτή η διαδικασία, όπου η εννοιολογική ιδέα μεταφράζεται, μέσω της χειρονακτικής πράξης, σε εικαστική γλώσσα διαφοροποιεί τη ζωγραφική από τη φωτογραφία ή το βίντεο. 

Στην μηχανική αποτύπωση της πραγματικότητας έχουμε αναπαραγωγή της φύσης. Σε μια καλοφτιαγμένη ζωγραφιά έχουμε υπέρβαση.

Θ: Έχετε ένα πάνθεον δικό σας, μια διαδοχή δασκάλων στην Τέχνη που πάντα μέσα σας αναγνωρίζετε ως σημεία αναφοράς ;

Μεγάλωσα σε ένα σπίτι – στούντιο στη Καλαμάτα μιας και ο πατέρας μου είναι ζωγράφος. Στη βιβλιοθήκη του υπήρχαν συν της άλλης βιβλία και κατάλογοι από κλασσικούς ζωγράφους της Αναγέννησης μέχρι τον ρομαντισμό: Andrea Mantegna, Tizian, Goya, Delacroix.

 Αυτοί ήταν και οι ήρωες μου στη παιδική ηλικία. Αργότερα κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών σπουδών μου στην Ελλάδα και στη Γερμανία μπήκα στη περιπέτεια αποδόμησης της ζωγραφικής και του φορμαλισμού.

Κάπου γύρω στο 1995 συνειδητοποίησα ότι με την αποδόμηση της ζωγραφικής αποδομώ και τη προσωπική και κοινωνική μου ζωή με αυτοκαταστροφικές συνέπειες. Η επιστροφή στις ρίζες μου ήταν η διέξοδος. Σε αυτό το ταξίδι της αναδόμησης της ζωγραφικής μου οι ήρωες της παιδικής μου ηλικίας είναι οι συμπαραστάτες μου.

Θ: Στοχασμός, Επικοινωνία,προφητεία κυριαρχούν στον θεατή τον έργων σας. Εσείς τι σκέφτεστε, τι νιώθετε με το πέρας των έργων σας όταν στέκεστε και τα κοιτάζετε μόνος; 

DT:Συνήθως όταν εργάζομαι στο στούντιο μου για μια καινούργια σύνθεση σκηνοθετώ μια σκηνή μαζί με τα μοντέλα μου. Ένα θεατρικό Workshop όπου οι πρωταγωνιστές μου αναλαμβάνουν συγκεκριμένους ρόλους . Όταν είμαι σίγουρος για την σύνθεση η σκηνή «παγώνει« και αρχίζει η ζωγραφική στον καμβά.

Αυτή η διαδικασία πολλές φορές είναι χρονοβόρα και μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες και είναι η χαρά του «δημιουργώ «. Μετά έρχεται η επόμενη ιδέα και πάει λέγοντας. 

Τα τελειωμένα έργα μου, που μερικές φορές τα ξαναβλέπω σε εκθέσεις η συλλογές  με ξαφνιάζουν μιας και υπάρχει η χρονική και συναισθηματική απόσταση μαζί τους. Συνειδητά ξανασυνδέομαι νοητά με τα πρόσωπα που ζωγράφισα.

Θ:Η τέχνη την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης τι θα θέλατε να είναι, να προσφέρει;

Η τέχνη έχει να κάνει με τις ανθρώπινες νοητικές και φυσικές ικανότητες και δεν χρειάζεται ούτε να προσφέρει ούτε να υπερασπιστεί κάτι. 

Εάν κάποιοι έχουν οραματιστεί μια δυστοπική, τεχνοκρατική κοινωνία για να ικανοποιήσουν τις ψυχοπαθητικές τους ορέξεις για έλεγχο και εξουσία θα βρουν απέναντι τους την δημιουργική ανθρώπινη φύση. Η ελληνική γλώσσα περιγράφει με σημειολογική ακρίβεια την έννοια της κάθε λέξης. Η σύνθετη λέξη «Αλήθεια» αποτελείται από το Α και τη λήθη. 

Την αλήθεια την ανακαλύπτεις στο παρελθόν και την ιστορία. Όταν έχεις τον Μαντένια και τον Ρέμπραντ, επίσης τον Όμηρο, τον Δάντη και τον Γκαίτε δεν μπορείς να ασχολείσαι με την εκάστοτε πολιτική ιδεολογία που επιβάλλει πολιτισμικά δεδομένα.

Θ:Σήμερα, στο κοντινό μέλλον, ποια τα επόμενα σχέδια σας ;

Το τελευταίο διάστημα περνώ αρκετό χρόνο στο εκπληκτικό Woods Art Institute που ιδρύθηκε από τον συλλέκτη Rik Reinking και την γυναίκα του Julia, σε ένα δάσος κοντά στο Αμβούργο. Εκεί μέσα στην φύση ανανεώνω την μάτια μου για τις επόμενες ζωγραφιές. Επίσης σε αυτό το μουσείο προετοιμάζω την αναδρομική μου εκθεση που έχει προγραμματιστή για το 2025.